نگاهی به آثار تاریخی و گردشگری و موقعیت جغرافیایی و کشاورزی شهرستان ملکان

نگاهی به آثار تاریخی و گردشگری و موقعیت جغرافیایی و کشاورزی شهرستان ملکان

 

تهیه و تنظیم از: سیاوش عینالو

شهرستان ملکان با وسعت 1007 کیلومتر مربع (2.2 درصد مساحت استان) در 150 کیلومتری جنوب غربی مرکز استان آذربایجان شرقی  واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های بناب و مراغه، از سمت شرق با شهرستان مراغه و از سمت غرب و جنوب با استان آذربایجان غربی هم‌مرز است.
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390، جمعیت شهرستان ملکان در حدود 106118 نفر (2.8 درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان 25312 نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان 31487 نفر و جمعیت روستایی آن 74631 نفر و تعداد خانوار آن 29707 خانوار است. این شهرستان دارای 2 بخش مرکزی و لیلان و 3 شهر ملکان،لیلان و مبارک شهر و 5 دهستان و 84 پارچه روستا می باشد.

البته ملکان یک شهر کشاورزی است تا یک شهر صنعتی و یا تجاری ، مشهورترین محصول کشاورزی این شهرستان انگور است به طوری که این شهرستان به شهر الهه انگور مشهور است و چندین کارخانه‌ی سبزه پاک کنی از صنایع تبدیلی وابسته به این مشغول هستند. این شهرستان با دارا بودن 11هزار هکتار باغ انگور  قطب تولید انگور در استان آذربایجان شرقی و کشو ر به شمار می رود و مقام نخست استان و مقام دوم کشور را به خود اختصاص داده و  70درصد انگور تولید شده در این منطقه به صورت کشمش خشک، کالیفرنی و تیزآبی پس از فراوری به کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپایی صادر می شود و اکثر جمعیت روستایی و حتی شهری این شهرستان به شغل تاکداری مشغول هستند هر چند غیر از کشمش، قالی بافی نیز از مشهورترین صنایع دستی آن می باشد.

علاوه بر آن شهرستان ملکان 116 مورد منطقه و محوطه تاریخی در فهرست آثار ملی کشور را به خود اختصاص داده است  و جزو شهر های مهم و ارزشمند استان آذربایجان شرقی در حوزه میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری به شمار می رود و از این رو بهترین محل برای گردشگران داخلی و خارجی و بخصوص مسافرین نوروزی می باشد که در ذیل به مهمترین آنها اشاره می کنیم:

 

پل دختر قلی کندی ملکان معروف به (( قیزلار کورپوسی)): پل دختر قلی کندی ملکان که روی رودخانه «مردق» در دهستان گاودول مرکزی و بین روستاهای قلعه چوق و قلی کندی از توابع شهرستان ملکان قرار دارد به دلیل نوع طاق‌ها و ترکیب نمای سنگی و آجری دارای ویژگی‌های خاصی است.
به گفته رئیس اداره سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ملکان با پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی  آذربایجان شرقی و در اجرای ماده یک از قانون تشکیلات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور پل قیزلار روستای قلی کندی ملکان به شماره 22718 در فهرست آثار ملی ثبت شد.
وحید خادمی به قدمت این پل اشاره کرد و افزود: قدمت این پل به دو دوره صفویه و قاجاریه برمی‌گردد.          

این پل در ایام تعطیلات و بخصوص ایام تعطیلات نورزی و بخصوص 13 بدر و روزهای تابستان از بزرگترین نقاط گردشگری و  محل تفریح مسافرین و همچنین اهالی شهرستان ملکان  محسوب می شود.                             .

پل قیزلار دارای پنج چشمه (سه چشمه اصلی و دو چشمه فرعی) است، چشمه‌های اصلی برای گذر آب رودخانه بوده و چشمه‌های فرعی برای آبیاری اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفته است که به علت تجمع خاک ناشی از رسوب آب رودخانه بسته شد.   

.
آقای خادمی با بیان اینکه پایه‌های پل سنگی بوده و خود پل با مصالح سنگی و آجری ساخته شده است اظهار کرد  این پل با ابعاد تقریبی 49 متر طول و 5/5 متر عرض و ارتفاع شش متر و مساحت 257 متر مربع، راه ارتباطی ماشینی دو روستای قلی کندی و شیخ بابا شهر ملکان می‌باشد
وی افزود این پل از زمان ساخت به عنوان پل ارتباطی مورد استفاده قرار گرفته و به نام پل قلی کندی نیز بین مردم نامیده شده است.
منطقه گردشگری  شورسو: آب معدنی شورسو امتحان خود را در درمان دردهای عضلانی پس داده  است این محل در  6 کیلومتری شهرستان ملکان قرار گرفته و  مابین دو روستای شیخ بابا و شیخ السلام قرار گرفته است به گفته خادمی  با توجه به اهمیت این محل سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری زیر ساختهایی را در محل جهت استفاده مردم احداث نموده  است.

چشمه آب معدنی آرپادرسی:  این چشمه در 25 کیلومتری شهرستان ملکان و در روستای آرپادرسی قرار دارد.

رئیس اداره میراث فرهنگی ملکان می گوید خواص مفید آب این چشمه دفع سنگ کلیه می باشد به طوری که هر ساله مسافرین و گردشگران زیادی جهت استفاده از آب این چشمه به شهرستان ملکان مراجعه می کنند.

 

 

زیارتگاه علی بلاغی:این محل در روستای آقمنار می باشد که از فضای باز برخوردار است .

خادمی معتقد است زیارتگاه، محوطه تاریخی  و چشم انداز منحصر به فرد منطقه گویای شواهد ارزشمند تاریخی و طبیعی آن است.

رئیس اداره میراث فرهنگی ملکان گفت این محل در پایین تپه علی بلاغی واقع شده و در فهرست آثار ملی کشور  ثبت شده است وازمنتهی الیه تپه چشمه ای پر آب جاری است واز منظره ای دلچسب برخوردار می باشد که هر ساله گردشگران و مسافران زیادی را در جهت استفاده از آن به خود جذب می کند.

 

قلعه بختک شهر لیلان :قلعه بختک در ورودی شهر لیلان مرکز بخش لیلان از توابع شهرستان ملکان واقع میباشد.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ملکان این قلعه در سال 1379 با شماره 2780 در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خادمی افزود این قلعه در سالهای قبل توسط بسیاری از باستان شناسان ایرانی و خارجی مورد بررسی و بازدید قرار گرفته است و در مورد قدمت و پیشینه تاریخی آن، مطالبی را ارائه نموده اند. وی ادامه داد آثار بررسی سطحی قلعه حاکی از قدمت پیش از تاریخ تا دوره اسلامی بوده و عمدتا آثار دوره ساسانی و اشکانی در آن به چشم میخورد.

 در سال 1386 در اولین اقدام عملی، نقشه محدوده قلعه و نیز عکس ماهواره ای محوطه تهیه شد. یکی از مهم ترین کارهایی که طی سال جاری در محدوده قلعه بختک انجام شد، شناسایی و بررسی باستان شناسی تپه های اقماری و محدوده قلعه بختک بوده، با توجه به نوشته هایی که در گزارشات باستان شناسی در مورد قلعه بختک آمده است، تعداد تپه هایی را که در ارتباط با قلعه و در حوزه فرهنگی آن آمده است، هیئت بررسی در سال جاری تعداد 46 تپه از حوزه فرهنگی قلعه را شناسایی کرده و پرونده های ثبتی آنها تهیه شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین حریم و محدوده قلعه در سالهای  جاری بصورت شبکه بندی شده نمونه برداری سفالی شده تا در مورد قدمت و مسائل پژوهشی آن کمکی به باستان شناسان نموده باشد.

اقدامات صورت گرفته طی سال 1386 در حوزه قلعه بختک، به شرح زیر آورده میشود: 1– نقشه برداری 2– تهیه عکس هوایی 3– ایجاد پایگاه پژوهشی 4– تهیه پرونده های ثبتی از تپه های اقماری 5– بررسی و شناسایی باستان شناسی محدوده قلعه 6– نصب تابلوهای راهنما برای تمامی تپه های شناسایی شده در محدوده قلعه بختک و همینطور فعالیت کاوش قلعه بختک لیلان از سال 1387 در زمینه کاوش و مرمت قلعه بختک لیلان آغاز شده و همچنان کاوش و مرمت قلعه بختک لیلان در دستور کار  سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری قرار دارد

 

پل آجری لیلان چای:پل لیلان در یک کیلومتری جنوب شهر لیلان بر روی رودخانه لیلان چای واقع است. در دوران گذشته راه ارتباطی همدان – کردستان و ... در اطراف جنوب و مراغه – تبریز در شمال از این راه قدیمی صورت می کرفت ولی در حال حاضر بدلیل احداث جاده جدید میاندوآب – ملکان این منطقه دور افتاده محسوب می شود و راه ارتباطی روستاهای فتح الله کندی، محسن آباد (جین قره) به شهر لیلان می باشد

 

رئیس اداره میراث فرهنگی ملکان معتقد است رودخانه لیلان چای برای دشت لیلان بسیار حاصلخیز و تمدن ساز در طول تاریخ بوده و هست تمدنها و فرهنگهای بسیار کهن از دوران پیش از تاریخ در کنار این رودخانه شکل گرفت و  از جمله فرهنگ ها می توان به تپه چمن و الله قلی و بعضی از تپه های شرقی اشاره کرد. در دوران تاریخی و دوران اسلامی نیز اهمیت این رودخانه برای دشت لیلان بسیار حاصلخیز و مساعد برای کشاورزی و به ویژه باغات آن با اهمیت می باشد.

رودخانه لیلان از کوهستان های شرقی لیلان سرچشمه و به سمت غرب جریان می یابد و  در نزدیکی شهر میاندوآب به رودخانه زرینه رود می پیوندد و به دریاچه ارومیه می ریزد.

پل دارای سه دهنه که اندازه دهنه ها بصورت یکسان و جهت پل بصورت شمالی – جنوبی بوده و در قسمت شرقی سه موج شکن بصورت مثلثی بوده و در قسمت غربی پل نیز به سه نیم دایره بصورت پشت بند وجود دارد مصالح به کار رفته در پل عبارت است از آجر که در قسمتهای طاقها و قسمتهای بالای پل بکار رفته و سنگهای تراش دار که در قسمت پایه ها و موج شکن ها و پشت بندها بکار رفته است ابعاد این سنگها در حدود 20+50 سانتی متریک مورد و 20+30 سانتی متر یک مورد دیگر ثبت گردیده و ابعاد آجرهای بکار رفته نیز 6+22+22 سانتی متر بودند.

ارتفاع پل از جان پناه پل تا سطح رودخانه 90/4 سانتی متر و ارتفاع موج شکن ها 30/1 سانتی متر و طول پل 24 متر و عرض آن 50/6 سانتی متر و فاصله دهنه ها 40/4 سانتی مترو ارتفاع طاقها 50/3 سانتی متر ثبت گردیده پشت بندهای نیم دایره ای پل 20/2 سانتی متر وبصورت نیم دایره هستند. طاق های پل بصورت جناغی و در وسط نوک بیزه طاق یک سنگ سفید آهکی بکار رفته است . بطور کلی تا ارتفاع 30/1 سانتی متر سنگ از آن به بعد مصالح آجر بکاررفته است و موج شکن ها و پشت بندها تا همان ارتفاع 30/1 می باشند.

در حال حاضر یک پل نیز در 100 متری غرب پل لیلان ساخته شده راه ارتباطی در حال حاضر از روی آن میگذزد.

از نظر تاریخ گذاری با توجه به اینکه در پل هیچگونه کتیبه ای وجود ندارد خیلی مشکل به نظر می رسد ولی با توجه به شیوه  معماری و طاقهای پل و همچنین شواهد آثار منطقه لیلان که غالباً بیشتر از دوره ایلخانی نمی باشد می توان این دیدگاه را مطرح کرد که پل مربوط به عصر ایلخانی است که راه گذر تخت سلیمان به مراغه از این راه کاروان رو قدیمی عبور می کرده است.